Historia

Naz­wa Olsz­tyn sta­no­wi tra­wes­ta­cję daw­nej for­my Hol­sztyn i przy­pusz­czal­nie znaj­du­je swo­je źród­ło w ję­zy­ku nie­miec­kim. Wcześ­niej brzmia­ła o­na być mo­że Hol­stein, czy też Hoh­len­stein i wią­za­ła się z miej­scem po­cho­dze­nia o­sad­ni­ków za­kła­da­ją­cych wieś. Od­mien­na e­ty­mo­lo­gia na­wią­zu­je do nie­miec­kich słów hohl (pus­to), lub Höhle (pie­cza­ra) o­raz Stein (ka­mień). W wol­nym tłu­ma­cze­niu oz­na­cza to pus­ty ka­mień, lub pie­cz­arę, co tłu­ma­czy fakt, że w częś­ci pół­noc­nej za­mek o­sa­dzo­ny zos­tał na ska­le, któ­ra kry­je pod so­bą spo­rej wiel­koś­ci gro­tę.

Aż do XVI wieku zamek był rozbudowywany, a wnętrza poszczególnych jego członów (zamek górny, średni, dolny, dziedziniec główny, dziedziniec gospodarczy zwany przygródkiem) były otoczone wysokimi murami i – miejscami – gęsto zabudowane. Od XVII stulecia popadał w ruinę, ale choć jego znaczenie militarne upadło jeszcze przed szwedzkim „potopem”, nawet w postaci historycznej ruiny budził podziw dla swych wielkich rozmiarów i wysokości murów… Tak jest do dziś. Wokół zamku zachowała się w pierwotnym stanie (co jest dzisiaj rzadkością) wspaniała sceneria poszarpanych wapiennych ostańców pośród muraw, utrzymywanych obecnie naturalną metodą, poprzez wypas owiec.

Z kilkudziesięciu obiektów, opisanych lub tylko wzmiankowanych w źródłach historycznych (pomijając mury obwodowe, wały i fosy), zachowały się do dziś kubaturowe relikty sześciu. Resztki sześciu następnych odkryto w wyniku badań archeologicznych, obecności kolejnych reliktów pozwala się domyślać topografia terenu w różnych rejonach historycznej ruiny.

Zebranie w jednym opracowaniu wszystkich dostępnych informacji o obiektach mieszkalnych, gospodarczych, obronnych czy wielofunkcyjnych, które kiedykolwiek istniały i funkcjonowały na terenie zamku, było głównym celem programu „Topograficzny katalog zamku Olsztyn”, zrealizowanego w okresie od lipca do grudnia 2016 r.

Projekt polegał na opracowaniu danych zawartych w źródłach historycznych dotyczących zamku Olsztyn oraz informacji z badań terenowych obiektu, pod kątem zlokalizowania na planie i opisania wszystkich struktur (mieszkalnych, gospodarczych, obronnych i innych), istniejących w różnych okresach funkcjonowania warowni, które zostawiły swój ślad w dokumentach, topografii terenu, lub zostały odkryte w toku badań archeologicznych. Celem było zestawienie katalogu tych struktur w formie materiałów do opracowania interaktywnej mapy zamku, otwartej, to znaczy z możliwością uzupełniania i poszerzania zawartych w niej informacji, a także wirtualnej rekonstrukcji obiektu w kolejnych fazach jego funkcjonowania.

Starałem się, biorąc za podstawę dotychczasowe publikacje historyków, historyków sztuki i archeologów, dokumentacje prac badawczych, wymowę źródeł historycznych, a także ukształtowanie terenu w obrębie zamku, wreszcie wyniki własnych badań terenowych, zrekonstruować lokalizację oraz opisać (w miarę zachowanych informacji) wygląd wszystkich obiektów i historycznych struktur na terenie zamku Olsztyn. Powstały w wyniku tych prac katalog ma być w założeniu materiałową podstawą do zbudowania interaktywnej mapy zamku, przydatnej dla właściciela obiektu (Wspólnota Gruntowa Wsi Olsztyn), służb konserwatorskich, przewodników i turystów oraz wszystkich osób zainteresowanych przeszłością tego wspaniałego obiektu. Katalog składa z kart zawierających opisy obiektów, mapę lokalizacyjną i dokumentację fotograficzną oraz mapy zamku z oznaczoną lokalizacją wszystkich skatalogowanych obiektów.

Jest to zatem swoista podróż po przeszłości, oparta nie na swobodnej fantazji, ale na twardych danych zawartych w źródłach pisemnych, a także w ukształtowaniu terenu, które dla wprawnego oka zawsze daje możliwości interpretacyjne, pozwalające na retrospektywną rekonstrukcję dawnego wyglądu poszczególnych fragmentów warowni. Dzięki trwającym już ponad pół wieku pracom badawczym zamek Olsztyn znamy coraz lepiej, ciągle jednak na odkrycie lub potwierdzenie czeka wiele reliktów struktur i obiektów, których istnienia możemy się domyślać na podstawie wiarygodnych wzmianek historycznych.